از: مهندس فاضل حریقی
همواره در مورد تغییر یافتن مرغ به خروس مطالبی را شنیده‌ایم.
اکثراً نسبت به این موضوع با دیده شک و تردید نگاه می‌کنیم اما به راستی تغییر جنسیت گر چه رویداد نادری است ولی اتفاق می‌افتد. تا بحال تغییر جنسیت از خروس به مرغ گزارش نشده است.
درتغییر جنسیت خودبخودی فقط فنوتیپ مرغ تغییر میکندو ظاهر مرغ شبیه خروس میشود و از نظر ژنتیکی تغییر‌ی در آن ایجاد نمی‌شود.
تفاوتهای ما بین مرغ و خروس
مرغ و خروسهای کم‌سن را جوجه(Chick) می‌نامند و با بالارفتن سن آنها به جوجههای نر (کمتر از یکسالگی) جوجه خروس (Cockeral) و خروس(COCK) و به جوجههای ماده (کمتر از یکسالگی) جوجه مرغ( pullet) و مرغ (hen)گفته میشود.
بسته به نژاد مرغ و خروسی که پرورش داده میشود سن مناسب جهت اطلاق مرغ به جوجه مرغ و خروس به جوجه‌خروس متفاوت است، این سن در طیوری که دارای نژاد خالصی میباشند سن مشخصی دارد.
معمولاً به جوجه‌ها تا قبل از یکسالگی یا جوجه خروس اطلاق میگردد یا جوجه‌‌مرغ و بعد از یکسالگی مبدل به خروس و مرغ می‌شوند اما درتجارت صنایع طیور یک جوجه مرغ را بعد از تولید اولین تخم مرغش در حدود سن 5 ماهگی مرغ می‌نامند و جوجه نر را بعد از بلوغ جنسیش که در حدود سن 5 ماهگی میباشد خروس میگویند.
تفاوتهای قابل ملاحظه در صفات ثانویه جنسی بین جوجههای نر و ماده سبب ایجاد دو شکل مختلف در جنس نر و ماده میشود.
تفاوتهای مشخص بین خروس و مرغ عبارتند از:
بدن، تاج و ریش خروس بزرگتر از مرغ است.
در پرنده‌‌های تک تاجی، تاج حیوان نر متورمتر و قائمتر است نسبت به جنس ماده که ممکنه به سمتی خم شده باشد.
سیخک خروس بلندتر از مرغ میباشد.
بانگ خروس با مرغ فرق دارد.
پرهای خروس نسبت به مرغ دارای رنگهای متعددی بوده و رنگ پرهای زینتی خروس تنوع بیشتری دارد.
پرهای ناحیة پشت و ران خروس نسبت به مرغ بلندتر و نوک‌تیزتر میباشد.
در دم مرغ پراصلی وجود دارد اما در خروس علاوه براین پرها، در ناحیه عقب بدن (پشت و ران) نیز پر اصلی وجود دارد.
در تفاوتهای فوق‌الذکر استثنائی هم وجود دارد مثلاً در دو نژاد Campine وSebright خروسها دارای پر مرغ گونه هستندعلت این امر موتاسیونی است که در یکی از ژنهای این دو نژاد ایجاد شد و سبب تولید بیش از اندازه آروماتاز1 (Aromatase) در چندین بافت از جمله فولیکول پرها میشود.
زیرا آروماتازآنزیمی است جهت تبدیل آندروژن به استروژن و لذا در فولیکول پر خروسهای دو نژاد Sebright وCampine هورمون استروژن تولید شده بیشتری وجود دارد با توجه به اینکه وجود استروژن در فولیکول‌های مرغ سبب تغییر شکل و تولید پردر گردن و دم مرغ میشود و مقدار زیاد استروژن در فولیکول پرهای خروس سبب رشد آنها آنچنانکه در مرغ وجود دارد میشود.
همچنین اخته کردن خروسهای این دو نژاد بعلت از بین رفتن منشاء آندروژنی در فولیکول پرها که به استروژن تبدیل میشود مجدداً در خروسها شاهد تولید پرهای مرغ گونه میباشیم.
ژنوتیپ یا فنوتیپ
ایجاد جنس نرو ماده در پرندگان توسط وجود یا عدم وجود کروموزومWW که شبیه کروموزومY در انسان میباشد کنترل میشود.
پرندگان نر از نظر ژنتیکی هموزیگوتZZ و پرندگان ماده هتروزیگوت میباشدZW ، درست برعکس پستانداران که در آنها نرهتروزیگوتXY و ماده‌ها هموزیگوت XXمیباشند.
بعد از چند روز که از لقاح تخمک بگذرد چنانچه جنین ماده باشد در تخمدان چپ(غدة تناسلی ابتدائی) و مقدار زیادی از سلولهای تمایز یافتة ابتدائی(primordiad germ cells) دیده میشود.
در روز دهم جوجه‌کشی غدد جنسی به مقدار کافی تمایز یافته‌اند ولذا میشود جنسیت را بوسیله کالبد شکافی تشخیص داد. در تمام طول مدت رشد جنین به هیچ طریق نمی‌شود از روی مشخصات خارجی تخم‌مرغ جنسیت جوجه را مشخص کرد حتی در هنگام از تخم بیرون آمدن جوجه‌ها (تفریخ) وزن جوجه مرغ با وزن جوجه خروس یکسان است و در آن هنگام فقط در واریته‌هایی باژنتیک خاص میتوان از روی رنگ پرهایشان جنسیت جوجه‌ها را تعیین کرد در غیر اینصورت در زمان تفریخ جوجه نر و ماده هیچگونه مشخصات ثانویه جنسی از خود نشان نمی‌دهند.
بروز صفات ثانویه جنسی پرندگان بالغ در اثر ترشحات هورمون از بیضه و تخمدان میباشد و افزایش صفات ثانویه جنسی در اثر ژنهای جنسی است که فتوتیپ آن جنسی را تجلی میدهد و به تولید آندروژن و استروژن مربوط میشود.
در خروسها آندروژن مسئول تحریک رشد تاج و ریش و صوت خاص خروس میشود همچنین رشد سیخک مرغ و خروس به ترشحات بیضه‌ای و تخمدانی بستگی دارد و در پرندگان رشد سیخک توسط ژن جنسی کنترل میشود.
استروژن موجود در فولیکول پرمرغ، مرغ‌گونه بودن پر از لحاظ رنگ پروبال و فرم لبه گرد پر در گردن و دم کنترل می‌کند.
در نژادهائی که در آنها مرغ و خروس از نظر رنگ پروبال دارای دو شکل متفاوت از هم میباشند هورمون استروژن باعث کاهش رنگدانه در پرهای بعضی از اندام میشود.
دگرگونی جنسی چگونه اتفاق می‌افتد؟
در بیشتر موارد دگرگونی جنسی ناخواسته ناشی از وجود بیماری‌است که طی آن به تخمدان مرغ معمولاً تخمدان سمت چپ آسیب میرسد زیرا در جوجه مرغ معمولاً تخمدان سمت چپ فعال میباشد و در تمام پرندگان تخمدان و اویدوکت سمت راستی عموماً در دوران جنینی تکامل نمی‌یابند.
عموماً وجود علل پاتولوژیکی مثل کیست تخمدان ، غده تخمدان وبیماری غده آدرنال سبب بروز دگرگونی جنسی میشود زیرا این علل سبب تحلیل رفتن تخمدان سمت چپ شده و در نتیجه باقیماندة بافت تخمدان سمت راست جهت انجام وظایف تخمدان آسیب دیده(چپ) شروع به رشد و تکامل می‌نماید.
در احیای دوبارة تخمدان سمت راست ممکن است این تخمدان خصوصیات بافت تخمدان یا بیضه یا هر دو آنها را بروز دهد و تخمدان سمت راست چنان عمل نماید که هم تخمک تولید کند و هم وظایف نرینگی را به انجام رساند(ovotestis) .
گزارش شده که اینچنین تخمدانی(ovotestis) قابلیت تولید منی را آنچانکه یک خروس برای تولید نطفه دارد را از خود نشان میدهد هرچند که این دسته مرغهای تخمگذار هرگز قادر به تخمگذاری و یا انزال اسپرم جهت تشکیل نطفه نیستند اما Ovotedtis با تأثیر بر ترکیبات استروئیدی و ترشح آندروژن سبب بروز صفات ثانوی جنس نر میشود آنچنانکه پرنده‌ای که دارای ژنوتیپ ماده است فنوتیپ جنس نر را از خود نشان خواهد داد.
(1)-آروماتاز یک ترکیب پیچیدة آنزیمی است که تبدیل استرول به استرادیول را کاتالیزو می‌کند
